Ο καταρράκτης αποτελεί μία θόλωση του φακού. Η θόλωση αυτή έχει ως αποτέλεσμα η εικόνα που βλέπει ο ασθενής με τον καίρο να χάνει όλο και περισσότερο σε ευκρίνεια και σε ένταση των χρωμάτων. Η θόλωση είναι συνήθως αποτέλεσμα γήρανσης του φακού.
Η ελληνική λέξη καταρράκτης χρησιμοποιείται επίσημα στη διεθνή βιβλιογραφία. Παλαιότερα πίστευαν πως το γκρίζο χρώμα της κόρης προέρχεται από θολό υγρό στο εσωτερικό του ματιού.
Καταρράκτης εμφανίζεται σε περίπου 99% του πλυθησμού σε ηλικία άνω των 65 ετών. Στις ΗΠΑ διενεργούνται περισσότερες από 3 εκατομμύρια εγχειρήσεις καταρράκτη ετησίως.

Πώς προκαλείται ο καταρράκτης;

Ο φακός μας εμφανίζει δύο σημαντικά χαρακτηριστικά:
είναι διάφανος
είναι μαλακός και εύκαμπτος ούτως ώστε να μπορεί να κινείται από έναν κυκλικό μυ (φαινόμενο της προσαρμογής). Αυτό είναι δυνατόν εώς την ηλικία περίπου των 45 ετών κι έτσι μπορούν να γίνονται αντιληπτά και με ευκρίνεια τα αντικείμενα τόσο κοντά όσο και μακριά.
Αυτά τα δύο χαρακτηριστικά επηρεάζονται από τις πρωτεϊνες και το υγρό του φακού. Με το πέρασμα των χρόνων αλλάζει η σύσταση τους, επέρχεται συσσώρευση υγρού στο φακό, η οποιά διαταράσει την ισορροπία μεταξύ υγρών και μη συστατικών του φακού και προκαλεί τη θόλωσή του. Ετσι ξεκινά ο καταρράκτης.

Υπάρχουν διάφορα στάδια της θόλωσης του φακού, τα οποία προοδεύουν και περνούν στο επόμενο:

• O αρχόμενος καταρράκτης με ήπια θόλωση
• O προχωρημένος καταρράκτης
• O προώριμος καταρράκτης : η θόλωση του φακού είναι πολύ προχωρημένη
• O ώριμος καταρράκτης : ο φακός είναι τελείως θολός
• O υπερώριμος καταρράκτης : ο καφέ σκούρος πυρήνας του έχει καθιζήσει στο κάτω μέρος του ρευστοποιημένου φακού. Το στάδιο αυτό εμφανίζεται πλέον πολύ σπάνια στις ανεπτυγμένες χώρες.

Οι κυριότερες αιτίες του καταρράκτη είναι:

• Το γήρας (γηροντικός καταρράκτης)
• Τραύμα (τραυματικός καταρράκτης)
• Ο σακχαρώδης διαβήτης (διαβητικός καταρράκτης)
• Ενδοφθάλμια φλεγμονή (επιπλεγμένος καταρράκτης)
• Συγγενής θόλωση του φακού (συγγενής καταρράκτης)
• Άλλες αιτίες αποτελούν διαταραχές του μεταβολισμού του φακού, ελλιπής διατροφή και η υπεριώδης ακτινοβολία.

Συμπτώματα

Με την πάροδο του χρόνου μειώνεται η όραση
τα χρώματα και η αντίθεση είναι λιγότερο έντονα
το μάτι είναι ευαίσθητο στο έντονο φως
ο προσβεβλημένος αντιλαμβάνεται το περιβάλλον ωχρό
σε ορισμένες περιπτώσεις παρουσιάζεται διπλωπία
Σε προχωρημένο στάδιο μειώνεται η όραση τόσο πολύ, που μπορεί να επέλθει ακόμη και τύφλωση. Η κόρη αποκτά γρίζο χρώμα. Κατά τη φωτογράφηση με flash δεν εμφανίζονται πλέον «κόκκινα μάτια».

Διάγνωση
Με την εξέταση από τον ιατρό στη σχισμοειδή λυχνία, ένα διαγνωστικό μικροσκόπιο. Με τη λεπτή δέσμη φωτός και την ανάλογη μεγέθυνση μπορεί να διαγνώσει ποιά στοιβάδα του φακού έχει θολώσει.
Ενδοφακός ο οποίος αντικαθιστά τον καταρράκτη στα πλαίσια της επέμβασης

Θεραπεία

Ο γεροντικός καταρράκτης είναι η συχνότερη οφθαλμική νόσος η οποία μπορεί να θεραπευθεί χειρουργικά. Η εγχείρηση καταρράκτη είναι συν τοις άλλοις η συχνότερη στην ιατρική γενικότερα.

Η απόφαση για την επέμβαση παίρνεται κάθε φόρα προσωπικά κι εξαρτάται και από τις απαιτήσεις του ασθενούς:

Eίναι ο προσβεβλημένος λόγω της θόλωσης πολύ επηρεασμένος ή δεν έχει κανένα σοβαρό πρόβλημα;
Yπάρχουν κι άλλες οφθαλμικές νόσοι (παθήσεις του αμφιβληστροειδούς χιτώνα, του οπτικού νεύρου, στραβισμός. κ.ο.κ.);
Έαν ο φακός είναι πολύ θολός μπορεί η χειρουργική επέμβαση να είναι και χωρίς να υπάρχει όφελος όσον αφορά στην όραση αναγκαία. Ακόμη κι ένα ταχύτατα εμφανιζόμενο «οίδημα» του φακού μετά π.χ. από έναν τραυματισμό μπορεί να προκαλέσει ξαφνική διάνοιξη της κάψας του φακού. Αυτό οδηγεί σε μία φλεγμονώδη αντίδραση του οφθαλμού με υψηλή πίεση. Με την πάροδο του χρόνου αυξάνεται το πάχος του φακού κάτι το οποίο επιπεδώνει τον πρόσθιο θάλαμο με επακόλουθο την αύξηση της πίεσης ακόμη και σε πολύ υψηλά επίπεδα. Σε υπερώριμο καταρράκτη μπορούν λευκώματα του φακού να διαπεράσουν την κάψα και να προκαλέσουν φλεγμονή με συνοδό υψηλή ενδοφθάλμια πίεση.

Εγχείρηση καταρράκτη

Οι περισσότερες εγχειρήσεις διεξάγονται υπό τοπική αναισθησία. Γίνεται ενστάλαξη ενός αναισθητικού κολλυρίου πριν την επέμβαση κι έτσι εξουδετερώνεται πλήρως η αίσθηση του πόνου. Σε σπάνιες περιπτώσεις κι όταν αυτό είναι απολύτως αναγκαίο ή επιθυμία του ασθενούς μπορεί η επέμβαση να πραγματοποιηθεί υπό αναισθησία.

Μετά από διάνοιξη του κερατοειδούς (τομή 2,2 χιλιοστών η οποία δεν απαιτεί συρραφή στο τέλος της επέμβασης) μέσω υπερήχου θρυμματίζονται κι αφαιρούνται ο πυρήνας κι ο φλοιός του φακού.

Κατόπιν τοποθετείται ο αναδιπλούμενος ενδοφακός (από ακρυλικό) στο περιφάκιο στη θέση του θολού φακού που αφαιρέθηκε. Ο ενδοφακός πρέπει να αντικαταστήσει όσον αφορά στη διάθλαση του ματιού το θολό φακό που έχει αφαιρεθεί. Απαραίτητη προϋπόθεση του υπολογισμού της διαθλαστικής δύναμης του ενδοφακού είναι η μέτρηση της καμπυλότητας του κερατοειδούς καθώς και του μήκους του οφθαλμικού βολβού μέσω υπερηχογραφήματος ή με τη βοήθεια συσκευής LASER.

Αυτές οι δύο μετρήσεις παρέχουν τη δυνατότητα ακριβούς επιλογής του ενδοφακού. Έτσι μπορούν να διορθωθούν η μυωπία, η υπερμετρωπία κι ο αστιγματισμός.

Πρόγνωση

Ο καταρράκτης είναι μία προοδευτική νόσος η οποία προκαλεί σταδιακή μείωση της όρασης. Μέσω της εγχείρησης μπορεί να επιτευχθεί πλήρης αποκατάστασή της. Οι σύγχρονοι ενδοφακοί έχουν αποδειχθεί ιδιαίτερα ασφαλείς κι αποτελεσματικοί εδώ και πολλά χρόνια. Φλεγμονές είναι εξαιρετικά σπάνιες όπως και η αλλαγή του ενδοφακού. Σε ποσοστό 10-15% εμφανίζεται 6 μήνες έως και 5 έτη μετά την επέμβαση ο λεγόμενος δευτερογενής καταρράκτης ο οποίος αποτελεί μία θόλωση του οπισθίου περιφακίου, προκαλεί συνήθως ελαφρά μείωση της όρασης και θεραπεύεται δίχως χειρουργική επέμβαση, εντός λίγων λεπτών με χρήση συσκευής YAG–LASER.